مریم میرزاخانی ریاضی‌دان بزرگ و از جمله اساتید برجسته دانشگاه‌های برتر دنیا است. او توانست به بالاترین جایزه ریاضیات که همان مدال فیلدز باشد، دست پیدا کند؛ جایزه‌ای که به نوعی نوبل ریاضیات به حساب می‌آید. مریم میرزاخانی اولین ایرانی بود که توانست این جایزه را به دست بیاورد. جایزه فیدلز نتیجه کار در مورد هندسه و دینامیک سطوح ریمانی و فضای پیمانه‌ای بین آنان بود که توانست این مدال را برای او به ارمغان بیاورد. ویکی زندگی در این مقاله به بخشی دیگر از زندگی این بانوی نابغه می‌پردازد.
دوران کودکی تا جوانی مریم میرزاخانی
مریم میرزاخانی در تاریخ ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ خورشیدی در شهر تهران به دنیا آمد. نام پدرش احمد میرزاخانی بود که در کرج به دنیا آمده بود و از مهندسان برق و عضو هیئت مدیره مرکزی خیریه‌ای به نام رعد بود. مریم میرزاخانی از همان کودکی در زمینه درس باهوش بود به طوری که بعد از پایان دوره ابتدایی تحصیلش، در آزمون مدرسه تیزهوشان شرکت کرد و پس از قبولی به دانشگاه فرزانگان تهران پیوست.
استعداد درخشان او در زمینه ریاضی، باعث شد تا در سالهای سوم و آخر دبیرستان، در المپیاد ریاضی کشوری، مدال طلا را کسب کند. این موفقیت سبب شد تا در عرصه بین‌المللی نیز شرکت کند و در المپیاد جهانی ریاضی هنگ کنگ که در سال ۱۹۹۴ میلادی (۱۳۷۳ شمسی) برگزار شد، از ۴۲ امتیاز ممکن، ۴۱ امتیاز کسب کند. در المپیاد بعدی که در کانادا و پس از یک سال برگزار شد، میرزاخانی توانست رتبه نخست را کسب کند و به مدال طلا دست پیدا کند تا به اولین زن ایرانی تبدیل شود که در المیپاد جهانی، مدال طلا دریافت کرده‌است.
موفقیت‌های میرزاخانی باعث شد تا در دانشگاه صنعتی شریف، دوره کارشناسی را طی کند. در همین زمان، توانست اثباتی را برای قضیه شُر پیدا کند و بعدا در ماه‌نامه انجمن ریاضی‌دانان آمریکا منتشر کند. مریم میرزاخانی در حادثه‌ای که در اسفند ماه سال ۱۳۷۶ رخ داد، زنده ماند. او در اتوبوسی بود که بعد از مسابقات المپیاد از اهواز به تهران برمی‌گشت و در دره‌ای سقوط کرد. ۶ تن از دانشجویان دانشگاه شریف جان خود را از دست دادند و بقیه دانشجویان مجروح می‌شوند.
میرزاخانی و سفر به آمریکا
مریم بعد از اخذ مدرک لیسانس از دانشگاه شریف، برای ادامه تحصیل به آمریکا سفر کرد تا در دانشگاه هاروارد واقع در کمبریج ماساچوست، در کلاس‌های کورتیس مک مولن که سابقه کسب جایزه فیلدز داشت، شرکت کند. سرانجام میرزاخانی به سرپرستی کورتیس مک مولن در سال ۲۰۰۴ میلادی (۱۳۸۳ شمسی) توانست مدرک دکتری خود را اخذ کرد.
در حالی که مریم میرزاخانی جوان بود، بلافاصله پس از اخذ مدرکش، در دانشگاه پرینستون تدریس را به عنوان استادیار شروع کرد. نشریه علم برای علوم آمریکا (Popular Sience) از میرزاخانی به عنوان ۱۰ ذهن برتر جوان در دنیا در سال ۲۰۰۶ میلادی (۱۳۸۵ شمسی) یاد کرد. او تا دو سال به استادیاری مشغول بود تا در نهایت به مقام استاد تمامی برسد. میرزاخانی در ۳۱ سالگی به دانشگاه استنفورد آمریکا رفت و در این دانشگاه تدریس رابه عنوان استاد شروع کرد.
تحقیقات علمی
مریم میرزاخانی یکی از محققانی است که توانست طلسم چندین سالهای که برای حل یک مشکل ریاضی پیش آمده بود، حل کند. ریاضی‌دانان به دنبال محاسبه‌کردن رمزهای جایگزین الگوهای هندسی هذلولی بودند که این امر توسط میرزاخانی آسان گشت. او در دانشگاه پرینستون به طور کلی با استفاده از علم ریاضیات و محاسبه‌کردن عمق حلقه‌های ترسیم شده بر روی سطح‌های هذلولی این مشکل را حل کرد.
به بیانی ساده تعریف مشکل اینگونه است: در برخی از اشکال هذلولی، نافرمی‌های ظاهری همانند شکل پیراشکی در این شکل‌ها به وجود آمده بود که ریاضی‌دانان برای اندازه‌گیری حجم آنان، با مشکل مواجه بودند. میرزاخانی با تقسیم‌کردن حلقه‌هایی بر روی این سطح، حجم آنان را قابل اندازه‌گیری کرد.
برخی از افتخارات میرزاخانی
مریم میرزاخانی با استفاده از ۳ مسئله توانست جایزه بلومنتال (جایزه‌ای به منظور گرامیداشت بلومنتال، ریاضی‌دان نابغه) را در سال ۲۰۰۹ میلادی (۱۳۸۸ شمسی) دریافت کند. اما این سه مسئله به شرح زیر است:
- یک رابطه بازگشتی در فضای پیمانه‌ای رویه‌های ریمانی برای حجم‌های وایل پترسون
- یافتن تعداد تقریبی ژنودزیک‌های ساده بسته در رویه‌های ریمانی هذلولی با طول L
- ایجاد تفسیری جدید از تعداد شمارش ژیودزیک‌ها در فضای پیمانه‌ای که توانست حدس ریاضی‌دان بزرگ ماکسیم کانتسویچ را اثبات کند.
از دیگر فعالیت‌های میرزاخانی می‌توان به اثبات حدس شار زلزله توسط ویلیام ترستن بر روی فضاهای تایشمولر که از گذشته تا سال ۲۰۱۰ میلادی (۱۳۸۹ شمسی) که میرزاخانی آن را کشف کرد، بدون اثبات مانده‌بود.
الکس اسکین، امیر محمدی و مریم میرزاخانی توانستند در سال ۲۰۱۴ میلادی (۱۳۹۳ شمسی) اثبات کنند که ژئودزیک های متراکم و بستر آنان، برخلاف انتظار، نامنظم نیستند، بلکه بسیار نظم دارند. بدین معنا که تصلب در فضای همگن، انعکاسی در فضاهای ناهمگنی مانند فضای پیمانه‌ای دارد. یا می‌توان این گونه توصیف کرد: ژئودزیک‌ها بستری جبری داشته، پس ویژگی صلبیتی دارند.
عدد اردوش مریم میرزاخانی، ۳ می‌باشد. (عدد اردوش: فاصله همکاری بین یک نفر و ریاضی‌دان مجارستانی که پال اردوش نام دارد که با نوشتن مقالات ریاضی سنجش می‌شود) تاثیرگذاری مریم میرزاخانی در دنیا، موجب شد تا نهاد زنان در سازمان ملل، از او در ۷ زن دانشمند برتر دنیا در سال ۲۰۱۸ میلادی (۱۳۹۷ شمسی) یاد کند.
زندگی شخصی
پروفسور مریم میرزاخانی خیلی نسبت به رسانه‌ای‌شدن رضایت نداشت و مصاحبه‌های کمی از او منتشر شده‌است. خود او اینطور می‌گوید: ” بعضی اوقات حس می‌کنم در جنگلی بزرگ، گم شده‌ام و نمی‌دانم به کدام سو بروم، ولی به بلندی می‌روم و از آنجا همه جا را بهتر می‌بینم و مناظر هیجان زده‌ام می‌کند”.
او از کودکی به نویسندگی علاقه داشت و به واسطه خواندن رمان‌های بسیار، این علاقه در او پرورش یافت. مریم میرزا خانی در سال ۱۳۸۴ خورشیدی با یان واندراک ازدواج کرده و ثمره این ازدواج دختری به نام آناهیتا بود. یان واندراک نیز از ریاضی‌دانان دانشگاه استنفورد است و ملیت جمهوری چک را دارد.
در نهایت
مریم میرزاخانی در بیمارستانی واقع در آمریکا به دلیل ابتلا به سرطان سینه در تیر ماه ۱۳۹۶ شمسی بستری شد. پیشرفت این بیماری به حدی بود که به مغز استخوان او رسید تا در نهایت در ۶ تیر ماه ۱۳۹۶ شمسی و در سن ۴۰ سالگی از دنیا برود. پیکر او در پارک یادبود لوس گاتوس واقع در ایالت کالیفرنیا آرام گرفت.